Сыбайлас жемқорлық – кез келген мемлекеттің тұрақтылығына, экономикасына, әлеуметтік дамуына кері әсер ететін қауіпті құбылыс. Ол тек жеке тұлғаларға ғана емес, тұтас қоғамға ауыр зардаптар тигізеді. Қазақстан да бұл дерттен тыс емес. Мемлекет тарапынан жемқорлыққа қарсы түрлі шаралар қолға алынып жатқанына қарамастан, бұл мәселе әлі күнге дейін өзектілігін жойған жоқ.
Жемқорлық мемлекеттің дамуын тежеп, халықтың билікке деген сенімін әлсіретеді. Оның негізгі кері әсерлері:
- Экономикалық шығындар – жемқорлықтың кесірінен бюджет қаржысы тиімсіз жұмсалады, инвестиция тарту процесі баяулайды, шағын және орта бизнес дамымайды.
2. Әлеуметтік теңсіздік – парақорлық пен заңсыз әрекеттер әлеуметтік әділетсіздікті күшейтеді, қоғамның байлар мен кедейлер болып бөлінуіне ықпал етеді.
3. Заң үстемдігінің әлсіреуі – егер заңның әділ орындалуына күмән туындаса, азаматтар құқық қорғау органдарына жүгінудің орнына, мәселені пара арқылы шешуді әдетке айналдырады.
4. Мемлекеттік басқарудың тиімсіздігі – лауазымды тұлғалардың пара алуы кадрлық тағайындауларда әділетсіздікті тудырып, біліксіз мамандардың жоғары қызметке келуіне жол ашады.
Жемқорлықты түбегейлі жою оңай шаруа емес, алайда оның деңгейін төмендету үшін нақты шараларды жүзеге асыру қажет:
- Құқықтық сауаттылықты арттыру – әрбір азамат өз құқықтарын біліп, заңсыздыққа қарсы тұра білуі керек. Білім беру мекемелерінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы сабақтар өткізіліп, халық арасында түсіндіру жұмыстары жүргізілуі тиіс.
2. Ашықтық пен есептілікті қамтамасыз ету – мемлекеттік органдар мен лауазымды тұлғалардың қызметі ашық болуы маңызды. Электронды үкімет қызметтерін кеңейту, мемлекеттік сатып алулар мен тендерлердің ашық жүргізілуін қамтамасыз ету – жемқорлық қаупін азайтады.
3. Қатаң заңдар мен жаза жүйесін жетілдіру – жемқорлыққа барған тұлғалар үшін жазаны күшейту, олардың заңсыз тапқан табысын тәркілеу, мемлекеттік қызметке қайта оралуына тыйым салу сияқты қатаң шаралар қолданылуы тиіс.
4. Қоғамдық бақылауды күшейту – журналистер, үкіметтік емес ұйымдар, азаматтық белсенділер сыбайлас жемқорлықпен күресте маңызды рөл атқарады. Олардың ашықтықты талап етуі мен бақылау жүргізуі мемлекеттік органдардың жауапкершілігін арттырады.
5. Цифрлық технологияларды енгізу – мемлекеттік қызметтерді автоматтандыру, жасанды интеллект пен блокчейн технологияларын қолдану адам факторының әсерін азайтып, жемқорлық тәуекелдерін төмендетеді.
Сыбайлас жемқорлықпен күрес тек құқық қорғау органдарының жұмысы емес. Әрбір азамат әділдік үшін күресуге үлес қосуы керек. Егер қоғамда пара беру мен пара алуға төзбеушілік қалыптасса, бұл құбылыс біртіндеп жойыла бастайды.
Адалдық, заңдылық, әділдік – кез келген дамыған мемлекеттің негізгі қағидалары. Егер біз жарқын болашақты қаласақ, сыбайлас жемқорлыққа қарсы белсенді күресуіміз керек. Тек әділеттілік орнаған қоғам ғана тұрақты дамып, халықтың әл-ауқатын арттыра алады.
Аябек ЛҰХПАНОВ,
аудандық қазынашылық басқармасының бас маман - бас қазынашысы
