Екінші дүниежүзілік соғыстың жеңіспен аяқталғанына биыл сексен жыл. Ұрпақтың баянды болашағы үшін майдан даласында қаһармандық көрсеткен аталарымыз бен тылда ерен еңбектің үлгісін паш еткен әжелеріміз - біз үшін ұлы шежіре, үлгі-өнеге. Кешегі қиын-қыстау, ат ауыздығымен су ішкен сол бір алмағайып кезеңнің күллі шындығын сіз бен біз бүгінде мұрағат қорындағы деректерден табамыз, мұражайдағы жәдігер дүниелерден танимыз. Мұны аудандық мұражайдың экспонат залындағы көріністен де көреміз. Көре отырып, аталар мен әжелер ерлігіне таңдана да тамсана қараймыз. Бұл дүниелер – өңір тарихының өшпес ізі. Бұл шағын мақалаға арқау болған, ұлы Жеңісті жақындатуға зор үлес қосқан тылдағы ата-әжелеріміздің, буыны қатпаған балалардың, бірлі-жарым ер-азаматтардың, майданға аттанған қыз-келіншектердің ерен еңбектері сол жәдігер дүниелер негізінде сөз болады.
Соғыс басталғанда Новобогат аудандық партия комитеті елді бірден қорғаныс жағдайына көшіріп, барлық ішкі мүмкіндіктерді пайдалану арқылы тыл еңбеккерлерін бір мақсатқа, яғни майдан үшін жұмыс істеуге жұмылдырды. Ембі жұмысшысы Жұмағали Иманғали басқарған аудандық өндіріс комбинатында оның басшылығымен шағын зауыт (мұнай айыратын) іске қосылып, мазут, бензин, керосин шығарылды. Тері илейтін цех ашылып, киім тігу, байпақ басу жолға қойылды. Бақсай өзенінен балық ауланып, аудан орталығына жіберіліп тұрды. Жергілікті тұрғындар Досмұхан, Хасай, Сатқанбай, Әбежан, Сапи, Емеш және басқа шеберлерді аса қадірлейтін. Комбинаттың шығарған керосині түйеге теңделіп, сонау алыстағы Айбас, Бабандағы тұрғылықты халыққа да жеткізіліп тұрды. 1940 жылдан бастап Новобогат кентіне таяу Ақкүтір учаскесінен Бақсай өзегі алқабында ұжымшарлар жер алып, тары егуді қолға алған-ды, кейін азық-түлік тапшылығы жағдайында мұның пайдасын ел көрді. Өмірінде егін егуді білмеген қатқыл мен құм бойы тұрғындары диқаншылық кәсіпті игере бастады. Соғыстың ауыр жылдарында Нарындағы қияқтың сұлыбасы мен құмаршығы, тұщы суы адамдар мен малдың жан сақтауына бір себепші болды.
Негізгі өндірістік істерді тоқтаусыз жүргізумен қатар, ауыл адамдары майдандағы әскерлерге жылы киім, тамақ өнімдерін, майдан қорына елден ақша қаражатын жинауға үлес қосты. Облыстық «Социалистік құрылыс» газетінің 1941 жылғы 13 желтоқсандағы санында жарияланған ауатком төрағасы Қ.Қазиевтің мақаласында соғыстың алғашқы айларында Новобогат ауданы бойынша қызыл жауынгерлер үшін 368 тон, 505 пар байпақ, 6248 әртүрлі киім және Отан қорғау қорына 48 бас мал, 59063 сом ақша жиналып тапсырылғаны айтылады. Майданға көмектесу бағытындағы жұмыстар жалғаса берді. «Қазақстан колхозшысы» танк колоннасын жасау қорына 100-150 мың сом жеке қаржысын қосқан аудандық өндірістік комбинатының жұмысшысы Жұқалтай Рахметов пен «Қызыл балық» ұжымшарының төрағасы Қуанәлі Құрмашев Жоғарғы Бас Қолбасшының Алғыс хатын алды. «Қазақстан комсомолы» танк колоннасын жасақтауға аудан жастары 83064 сом жинаса, «Қазақстан пионері» танк колоннасы қорына аудан пионерлері 44686 сом жинаған. 1943 жылы аудан еңбекшілері танк колоннасы қорына 2,6 млн. сом қаржы жинап тапсырумен қатар осы жылдың социалистік міндеттемесін мал өсіруден - мүйізді ірі қарадан - 106, қой-ешкіден - 111, жылқыдан -103,5, түйеден 110 пайызға орындап, жоспардағыдан 8550 бас артық мал өсірді. Мал өнімдерін өткізудің жоспарын 10 қазанға орындап, қалған мерзімде 1944 жылдың есебіне еңбек етті.
Халқының осындай жанқиярлық еңбегі үшін 1944 жылдың қорытындысы бойынша ауданға Мемлекеттік Қорғаныс Комитетінің ауыспалы Қызыл Туы мен 1-дәрежелі ақшалай сыйлық берілді. Бұл Туды сол кездегі облыстық атқару комитетінің төрағасы Шынғожа Бөрібаев аудан малшыларына 1944 жылдың 31 желтоқсанында таныстырды. Ауданның Құрметті азаматы, өңірдің шежіреші абызы болған марқұм Ғатих Маштаховтың айтуынша, сол кездегі Новобогат кентіндегі шағын клубта өткен салтанатты жиналыста еңбек озаттары Дайыр Сақымбаев, Айман Сүйінәлиева, Сұлташ Бұланбаев, Бағила Дабылова, Шипа Шұғайыпова, Мақтым Оспанова Қызыл Туды алып шыққанда залда көздеріне жас алмаған ешкім қалмаған. Салтанатқа ҚКП (б) ОК хатшысының ауыл шаруашылығы жөніндегі орынбасары Мәмбетов, облыстық партия комитетінің 2-ші хатшысы Н.Қамбаров қатысқан. Аудан Қорғаныс Комитетінің Қызыл Туын екі мәрте жеңіп алып, мәңгілік ескерткішке сақтап қалды. Бұдан кейін КСРО Министрлер Кеңесінің Қызыл Туына ие болды. Сөйтіп новобогаттықтар одақтық қос Туды иеленіп, тарихқа аты жазылды.
Жалғасы газеттің №34 (4247) санында
Аяпберген САЛИХОВ,
Қазақстан Журналистер одағының мүшесі, өлкетанушы.
Тұщықұдық ауылы
