Жаз мезгілі пайдалы көкөністер мен жеміс – жидектерге бай мезгілдердің бірі,өнімнің молшылығымен ерекшеленетін маусым.Бұл маусымда барынша табиғи дәрумендердің ағзаны нәрлендіріп тағам құрамына мән беру керек,яғни жаңа піскен көкеністермен мен жемістерді көп қолдану қажет.Құрамында А,С және Е дәрумендерінің көп мөлшері бар көкөністер мен жемістерден бастаған дұрыс. Алайда, ерте піскен көкеністер мен жеміс өнімдерін пайдалануда сақтық шараларын ескірген жөн.
Сатылымдағы жеміс-көкөніс өнімдері қауіпсіздік көрсеткіштері бойынша №021/2011 "Тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі туралы" Кеден Одағының Техникалық Регламентінің талаптарына сәйкес және жеміс-көкөніс өнімдерінін қауіпсіздігін растайтын сәйкестік туралы декларациямен және тауарға ілеспе құжаттамамен сатылуы тиіс.
Көкөністер мен жемістерді қалай таңдау керек ?
- азық- түлік сатып аларда рұқсат беретін құжаттарды,оның сапасы мен қауіпсіздігін растайтын сертификатты,жарамдылық мерзімін сұрау.
- сатушының жеке гигиена ережелерін сақталуына, оның сыртқы түріне (таза санитарлық киім, бас киім) ;
- сауда орнына, яғни ол санкцияланған және таза болуы керек (азық-түлік дүкендерден, ауыл шаруашылық базарларынан сатып алған жөн);
- көкөністер мен жемістерді тексерілген дүкендерден сатып алыңыздар.
- иісіне, сыртқы түріне (түсі, құрғақтығы және шірік белгілерінің болмауына), тығыздығына.
- әрқашан көкөністердің орта мөлшерін таңдаңыз.Ірі және ең ұсақ тамыр жемістердің құрамында нитраттар едәуір көп.
- көкөністер мен жемістердің сапасына назар аударыңыз.Сонымен қатар,таңбалануында Кеден Одағына мүше мемлекеттердің нарығында өнім айналымының бірыңғай белгісі және де жеміс-көкөніс өнімдерінің таңбалануы Қазақстан Республикасының орыс тілінде және мемлекеттік тілінде жазылуға тиіс.
Өнімдерді өңдеу үшін пайдаланылатын су ішуге жарамды болуы керек және бау-бақша өнімдерін жуар алдында қолыңызды мұқият жуу керек.Қолданар алдында көкөністер мен жемістерді ағынды сумен жақсылап жуу керек.Әр өнімнің өзіндік тәсілі бар:
Жаңа піскен көкөністер мен жемістерді қалай дұрыс жуу керек?
- Шикі көкөністер мен шөптерді топырақ бөлшектері мен шаңды жақсы кетіру үшін салқын суға 10 минутқа жібітіп,содан кейін ағынды сумен шаю ұсынылады
- қырыққабатты жоғарғы қабаттардан тазарту керек, содан кейін салқын ағынды сумен шайыңыз;
- тамыр дақылдары бар көкөністер жерден тазарту керек, ол үшін оларды жылы суға салып, 10 минут күтіңіз, содан кейін дақылдарды щеткамен тазалап, жақсылап шайыңыз.
-жасыл желектерді сұрыптап, тамырларын, сарғайған жапырақтарды алып тастау керек, содан кейін 15 минут бойы суық суы бар терең ыдысқа салып, жуып алыңыз.
- қызанақты, қиярды, бұрышты, баклажанды қолыңызбен немесе щеткамен ағынды сумен жуу керек;
- пиязды жуар алдында оның түбін алып тастап, құрғақ қабығынан тазартып, суық ағынды сумен жуу керек;
- жемістерді суық ағынды сумен мұқият жуған жөн. Цитрус жемістерін алдымен қайнаған сумен күйдіріп, содан кейін суық ағынды сумен жууға болады. Жидектерді жұлмай жүзім шоғырын бөліп, ағынды сумен шайыңыз.
Сонымен қатар, Сіздің денсаулығыңызға зиян келтірмеу үшін сіз жеміс-көкөніс өнімдерін дұрыс сақтап, дайындай білуіңіз керек:
- көкөністер мен жемістерді сақтау температурасы олардың түріне байланысты +3-тен +12°С-қа дейін, ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 70-тен 95-ке % дейін;
- картоп пен тамыр дақылдары бар көкөністер құрғақ, қараңғы бөлмеде сақталады, қырыққабат-жеке сөрелерде немесе қопсытқыштарда;
- өткен жылғы егіннің көкөністерін (қырыққабат, пияз, тамыр дақылдары) 1 наурыздан кейін термиялық өңдеуден кейін ғана қолдану ұсынылады;
- көгеру және шірік белгілері бар көкөністер мен жемістер, жасыл картоптар тұтыну үшін пайдаланылмайды:
- тұтынар алдында сатып алынған көкөністерді, жемістер мен жидектерді ағынды сумен жақсылап шайып тастау керек, жуылмаған немесе нашар жуылған көкөністер мен жемістер ішек пен паразиттік инфекцияларға әкелуі мүмкін.
Жазда көбі маусымдық көкөністерді,жемістер мен жидектерді кейін пайдалану үшін мұздатады.Көкеністер мен жемістерді өздерінің пайдалы қасиеттері мен әдемі сыртқы келбетін ұзақ жоғалтпауы үшін,оларды сақтау үшін дұрыс ұйымдастыру өте маңызды.Мұздату – дәрумендерді сақтаудың ең жақсы жолы.
Жеміс –жидекті мұздатқышта сақтамас бұрын мына ережелерге назар салыңыз.
- тоңазытқышта тек балғын жемістерді сақтауға болады. Жеміс –жидектер ашылған,кесілген,бүлінген болмауы керек.
- мұздатқышқа салмас бұрын жемістерді жақсылап жуып,толық кепкенше күту керек.Егер жемістердің сырты су болса мұздатқышқа жабысып қалу мүмкін.
- жемістерді жеуге дайын болған түрінде мұздатыңыз.Себебі мұздатқышта сақталған жемістер жұмсарады.Сондықтан қабығын ашып,дәнінен тазартып алыңыз.
- мұздату үшін пластикалық контейнерлерді немесе арнайы қалталарды пайдаланыңыз.Олардың сыртына жемістің атын жазып қоюды ұмытпаңыз.Бұл жемістерді контейнерді ашпай,оңай табуыңызға көмектеседі.
- мұздатқыштың температурасы + 18 градусқа қойыңыз.Мұндай градусқа жемістер 12 айға дейін сақталады.
Тамақтану гигиенасын сақтау денсаулық үшін маңызды әдет болып табылады.Жаз мезгілі аптап ыстығын ескере отырып,тағамнан ұшынбаудың алдын алу бойынша Атырау қалалық санитариялық – эпидемиологиялық бақылау басқармасы жоғарында көрсетілген қарапайым қауіпсіздік шараларын ұстауға шақырады. Есіңізде болсын! Барлық ұсыныстарды ескере отырып, сіз өзіңізді және жақындарыңызды жұқпалы ауруларды жұқтыру қаупінен қорғай аласыз.
Искакова Айгүл Сабырқызы
Атырау облысының санитариялық-эпидемиологиялық бақылау департаменті басшысының орынбасары
