Жаһандық климаттық өзгерістер мен энергияны тұтынудың артуы аясында Қазақстан таңдау алдында тұр: энергетикалық қауіпсіздікті және орнықты дамуды қолдауды қалай қамтамасыз ету?
Осы орайда «ПК» тілшілері "Еуразиялық мониторинг" талдамалық зерттеулер орталығының директоры Әлібек Тәжібаеватан пікірімен бөлісуді сұрады.
- Әлібек Тимитайұлы, күн тәртібінде елді тұрақты электр энергиясымен қамтамасыз ету мәселесі тұр. Жаңартылатын энергия көздері мұндай күрделі мәселені шешуге көмектесе алмайды ма?
— Қазақстан мәлімдеген 2060 жылға қарай көміртекті бейтараптыққа ұмтылу экологиялық таза технологияларды енгізу қажеттілігін талап етеді. Алайда, тәжірибе көрсеткендей, жел және күн энергиясы сияқты қолданыстағы жаңартылатын энергия көздері аймақтың климаттық жағдайлары мен географиясына байланысты бірқатар шектеулерге байланысты елдің тұрақты және тұрақты энергиямен жабдықтау мәселесін толығымен шеше алмайды. Осыған байланысты бейбіт атом энергетикасын дамыту Қазақстан үшін орнықты даму мен энергетикалық Тәуелсіздіктің ұзақ мерзімді мақсаттарына қол жеткізу жолындағы орынды ғана емес, сонымен қатар стратегиялық маңызды қадамға айналуда.
Жаңартылатын энергия шектеулеріне келетін болсақ. Күн және жел электр станциялары сияқты жаңартылатын энергияның белгілі бір артықшылықтары бар, соның ішінде парниктік газдар шығарындыларын азайту және экологиялық тұрақтылық мақсаттарын қолдау. Алайда, Қазақстан үшін ерекше климаттық жағдайлары бар бұл энергия көздері бірқатар техникалық және экономикалық кедергілерге тап болады. Негізгі проблемалардың бірі-электр энергиясын өндірудің тұрақсыздығы. Біздің елдің климаттық жағдайлары, соның ішінде орташа жылдық инсоляция және жел режимінің өзгергіштігі жел мен күн энергиясын тиімсіз және сенімді етеді.
әлеуметтік-экономикалық дамуына оң әсер етеді. Сонымен қатар, атом энергетикасы елдің ғылыми-техникалық дамуына жаңа перспективалар ашады. АЭС-ті жобалауға, салуға және пайдалануға байланысты күрделі технологияларды енгізу жоғары білікті мамандарға сұраныс пен инновациялық шешімдерді тудырады, бұл сайып келгенде Қазақстанның ғылыми әлеуетін дамытуды ынталандыратын болады.
- Әлемдік тәжірибе нені ұсынады? Технология сенімді ме?
- Бүгінгі таңда әлем атом энергиясын бейбіт мақсатта пайдалану саласында айтарлықтай тәжірибе жинақтады. Атом энергетикасын белсенді дамытатын елдер ірі өнеркәсіптік объектілердің де, тұрмыстық сектордың да қажеттіліктерін қанағаттандыра алатын тұрақты және экологиялық таза электр энергиясын алады. Франция, Оңтүстік Корея және Ресей сияқты елдердің тәжірибесі көрсеткендей, атом энергетикасы қауіпсіз ғана емес, сонымен қатар атом электр станцияларын басқару және пайдалану жоғары деңгейде жүзеге асырылса, экономикалық тиімді. Атом энергетикасын табысты енгізудің негізгі аспектісі қауіпсіздік болып табылады. Заманауи реакторлық қондырғылар, соның ішінде жаңа буын реакторлары, пайдалану қауіпсіздігінің жоғары деңгейін қамтамасыз етеді. Реакторлардың жаңа түрлеріне арналған пассивті қорғаныс жүйелері ауыр апаттар қаупін азайтады және төтенше жағдайлар кезінде де сенімді жұмысты қамтамасыз етеді. Әлемдік тәжірибеде ядролық қалдықтармен жұмыс істеу мәселесіне ерекше назар аударылады. Бүгінгі таңда пайдаланылған ядролық отынды қайта өңдеу мен кәдеге жаратудың тиімді әдістері бар, бұл экологиялық тәуекелдерді айтарлықтай төмендетеді. Осы салада тәжірибесі бар серіктесті таңдау, мысалы, ядролық қалдықтарды басқаруды қоса алғанда, толық циклді технологиялары бар. "Росатом" корпорациясы жобаның қауіпсіздігін және оның халықаралық экологиялық стандарттарға сәйкестігін қамтамасыз етеді.
- Біздің еліміз энергетикалық тәуелсіздік пен геосаяси қауіпсіздікті талап ететіні сөзсіз…
- Иә, өз атом энергетикасы Қазақстанның энергетикалық тәуелсіздігінің маңызды элементі болады. Энергетикалық нарықтар мен жеткізілімдерге әсер етуі мүмкін геосаяси тұрақсыздық жағдайында меншікті атом энергетикасының болуы Қазақстанға электр энергиясының сыртқы көздеріне тәуелділікті төмендетуге және елдің технологиялық дамыған және энергетикалық жағынан өзін-өзі қамтамасыз ететін мемлекет ретіндегі халықаралық аренадағы позициясын нығайтуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, Қазақстанда атом энергетикасын дамыту өңірлік ынтымақтастық мүдделеріне сай келеді. Шанхай ынтымақтастық ұйымы және Еуразиялық экономикалық одақ сияқты ұйымдар шеңберінде энергетикалық қауіпсіздік мәселелері шешуші рөл атқарады. Қазақстанда атом энергетикасын дамыту технологиялармен алмасу және инфрақұрылымдық жобаларды бірлесіп дамыту саласындағы ынтымақтастықты кеңейту үшін драйвер бола алады.
- АЭС-те жұмыс істеу үшін жоғары деңгейдегі кадрлар қажет. Мамандар қайда дайындалады?
Атом станциясы ғылыми әлеуеттің дамуына әсер ете ме?
- Атом энергетикасын табысты енгізу тек технологиялық және қаржылық базаны ғана емес, сонымен қатар жоғары білікті мамандардың болуын талап етеді. Қазақстанда атом саласы үшін кадрлар даярлайтын дамыған ғылыми және білім беру мекемелері бар. Қазақстаннан келген мамандар ядролық энергетиканың жетекші халықаралық орталықтарында оқудан және тағылымдамадан өтеді, бұл болашақта атом объектілерін даярлаудың және кәсіби пайдаланудың жоғары деңгейін қамтамасыз етеді. Атом энергетикасының дамуы радиациялық қауіпсіздік, ядролық физика, материалтану және энергетикалық технологиялар сияқты байланысты салалардағы ғылыми зерттеулер мен әзірлемелерді ынталандырады. Бұл өз кезегінде ұлттық ғылыми әлеуетті дамытуға және Қазақстанның әлемдік ғылыми-техникалық нарықтағы позициясын нығайтуға ықпал етеді