Соғыс тақырыбы – қай кезде де өзіндік ерекшелігі бар ауыр тақырыптардың бірі. Өйткені кез келген уақытта ажал төніп тұрған сәтте адамның қажырлы болуы үшін бойында қайсарлық пен намыс та болуы шарт. Сәт сайын қасыңдағы қаруласыңның демі үзіліп бара жатқанын көру оңай емес. Оны бүгінгі ұрпақ көрген жоқ, көрмей-ақ та қойсын. Десек те қазір соғыс туралы әңгіме бола қалса өзіндік пікір айтып, сол дәуірге толықтай күйе жағатындар көбейді. Кеудемсоқтықпен айтылған сол біржақты пікірлерді оқи отырып, атам қазақтың «Тоқ бала аш болам деп ойламайды, аш бала тоқ баламен ойнамайды» деген дана тәмсілінің дәлдігіне таңдай қақпасқа шараң жоқ.
Нарын құмындағы қазіргі Забурын ауылдық округінің аумағында 1914 жылы жарық дүниеге Ғапу Өмірәлиевтің жорық жолдарына зер салсақ, осындай ойға бекінбеске болмайтын тәрізді.
2017 жылдың жазында посткеңестік мемлекеттерден соғысқа алынып, майдандағы ерлігі үшін Кеңес Одағының Батыры, «Даңқ» орденінің толық иегері атанбай қалған қаһармандарды іздестіріп отырып, бір майдангердің есімі көзіме оттай басылды. Құжат бойынша – Атырау облысының Исатай ауданындағы Забурын ауылдық округі аумағында дүниеге келген Ғапу Қайырлыұлы Өмірәлиев. Аққыстаудағғы аудан басшылығына дереу хабар салып, батырдың ұрпақтарын, алыс-жақын туысқандарын табуға көмектесуді өтіндім және апта сайын дерлік нәтижесін күтумен болдым. Екі айға тарта уақыт өткесін Аққыстаудан хабар мүлде үзілді. Құрманғазы ауданының басшылары да хабарсыз, яғни патриоттық сезімнен жұрдай болғанымызға налып, кәдімгідей қынжылдым.
Кейінірек таңдайлық ауылдасым Қайырлы Есенов Тараздағы технологиялық институтта бірге оқыған, тіпті жатақхананың бір бөлмесінде тұрған курстас жігіттің тегі ұқсас екенін айтты. Мұны естігенде үмітім қайта тұтанғандай болды. Ұялы байланыстың құдіреті ғой, екі күннен кейін хабарласты, курстасы Молдабай Өмірәлиев Құрманғазы ауданының Жыланды ауылында тұрып жатыр екен. Бірақ ол елу екі жыл бұрын елу бір жасында өмірден өтіп кеткен әкесі Қайырлыұлы Ғапуға «Батырдың» Алтын жұлдызы берілмей қалғанынан бейхабар көрінеді. Менің ауылдасым айтқан хабардан ауылдастары, ұрпақтары мен туыстары бір аптада құлақтанып, мәре-сәре болыпты.
Ұлы Молдабай берген Ғ.Өмірәлиев туралы ақпарат бес томдық «Киелі мекен» жинағының ІІІ томына жалғыз суретімен шыққан еді. Оның өзі ауыл ішінде қолдан қолға тарап, кәдімгідей тоза бастаған екен.
Қолда бар мәліметке қарағанда, Ғапу Өмірәлиев жиырма жасында Новобогат ауданының Забурын ауылдық кеңесінен сол кездегі Теңіз ауданына – Қиғаш бойына қызмет бабымен қоныс аударған. 1938-1940 жылдары Морской ауылдық кеңесінің хатшысы, 1940-1941 жылдары Теңіз аудандық прокурорының көмекшісі лауазымында жұмыс істейді.
Майданның нағыз қайнап тұрған кезінде Ғапу Қайырлыұлы Гурьев облысының Теңіз аудандық әскери комиссариатынан Қызыл Армия қатарына шақырылған. Бұл 1941 жылдың желтоқсаны еді. Бірақ Ғапу қызу ұрысқа 1943 жылдың сәуірінен бастап араласқан. Сол жылдың 9 шілдесінде және 5 тамызында ұрыс алаңында жарақат алады. Әскерде 20-гвардиялық механикаландырылған бригаданың 2-мотоатқыштар батальоны құрамында атқыштар бөлімшесінің командирлігіне тағайындалған ол 1945 жылы «гвардия старшинасы» әскери шеніне ие болған.
1945 жылдың 4 наурызында Польшаның Карлино қаласын азат ету үшін шабуылға шыққан батальон жаудың табанды қарсылығына тап болады. Ақыры Қызыл Армияның тегеурініне төтеп бере алмай кері шегінген жаудың жолын бөгегенмен, Белградтан біздің танктер келіп жеткенше өткелді ұстай тұру қажет еді. Батальон командирі, гвардия майоры Серебрянников мұның тым «қымбатқа» түсетінін түсініп, гвардия старшинасы Ғапу Өмірәлиевтің жетекшілігімен атқыштар тобын Карлиноның шығыс шетіндегі көпірді басып алуға жіберуді тиімді санайды.
Ғ.Өмірәлиев жетекшілік еткен он бес адамдық атқыштар тобы орман ішімен жаудың шебін оң жағынан айналып өзеннен жүзіп өтеді де, қарсыластың тылына жетеді. Сол бойы еш кідіріссіз ұрыс сала отырып, көпірді басып алады. Мұндай тосын шабуылдан ес жия алмай қалған фашистер Өмірәлиевтің тобына қарсы шабуылға жаяу әскер ротасы мен өздігінен жүретін артиллерия қондырғысын салады. Бұл шағын топтан он есе басым күш болатын. Сонда да тумысынан өжет Ғапу өз тобымен неміс окобына орнығып алып, алты сағат бойы қарсыласқан жауға дес бермейді. Ақыры гвардия старшинасы Өмірәлиев біздің танктер жеткенше Парсента өзенінен өтетін көпірді өлермендікпен ұстап тұрды. Оның үстіне 60-қа жуық жау әскерін саптан, 10 автокөлікті істен шығарды.
Көп ұзамай гвардия старшинасы Ғапу Өмірәлиев батальон командирінен алты адамдық топпен Госсинтин станциясы мен жиһаз фабрикасы аумағын қорғаушы қарсылас күшін барлап келуге тапсырма алған. Фабрикаға жасырын жеткен Өмірәлиев ың-шыңсыз кіре берістегі күзетшілердің көзін жойып, жаудың фабрикадағы құнды құрал-жабдықты жойып жіберуіне тосқауыл жасайды.
Оны орындаған соң, қараңғылықты пайдаланған Ғапу қасындағы 10 жауынгермен бірге Госсинтин станциясына жетіп, ондаған вагон әскер тиелген екі теміржол құрамын станциядан сүйреп әкетеді. Тапсырманы орындау үшін әуелі станцияға келіп, екі иінінен демалып тұрған екі паровозды басып алады.
Міне, осындай ержүректігі мен батыл әрекеті үшін 2-мотоатқыштар батальонының командирі Серебрянников пен 20-гвардиялық механикаландырылған бригаданың командирі, гвардия полковнигі Анфимовтің гвардия старшинасы Ғапу Өмірәлиевті «Кеңес Одағының Батыры» атағына ұсынысын 8-гвардиялық механикаландырылған корпустың командирі, гвардия генерал-майоры Дремов те құптаған.
Бірақ 1-гвардиялық танк армиясы Әскери кеңесінің мәжілісінде басқаша тұжырым жасалады. Армия қолбасшысы, гвардия танк әскерлерінің генерал-полковнигі Катуков пен армия Әскери кеңесінің мүшесі, гвардия танк әскерлерінің генерал-лейтенанты Попель Жеңіс жылғы 12 сәуірде Ғапу Өмірәлиевтің қаһармандығын бар болғаны «Жауынгерлік «Қызыл Ту» орденімен марапаттауға лайық» деген қорытындыға келіп, үш күннен кейін осы орденмен марапаттаған.
Осылайша, «Кеңес Одағының Батыры» атағының Алтын жұлдызы бұйырмаған майдангер «Жауынгерлік Қызыл Туға» дейін «Қызыл Жұлдыз» орденімен, «Ерлігі үшін», «Сталинградты қорғағаны үшін», «Варшаваны азат еткені үшін», «Будапешті алғаны үшін», «1941-1945 ж.ж. Ұлы Отан соғысында Германияны жеңгені үшін» медальдарымен марапатталған.
1946 жылы елге аман-сау оралғанын олжа көрген Ғапу Өмірәлиев 1964 жылға дейін Теңіз ауданындағы Морской, Ботақан ауылдық кеңестерінде және «Алға» ұжымшарында төраға, Зормата ауылдық кеңесінде хатшы болып абыройлы жұмыс істеген.
Соғыстың сызы саулығына әсер етіп, елу жасында жұмыстан қалған Батыр 1965 жылы өмірден өтеді. Топырақ та сол Зормата ауылынан бұйырды.
Ұлы Молдабайдан әкесінің батырлығы жөнінде ағайын-туыстың не білетінін сұрағанымда, жауабы тым қысқа болды:
– Әкеміз өзі қатысқан соғыс, жекелеген шайқастар туралы жарытып ештеңе айтпайтын. «Елде ешкім қалып жарыған жоқ, бәрі де барды соғысқа. Елдің дәмі тартқандар тірі оралды. Наградаларымызды айту ыңғайсыз…» дейтін. Ал өзіне жоғары дәрежелі марапаттардың не үшін берілгенін айтқан емес!..
Әлбетте, екінші дүниежүзілік соғыстың аяқталғанына 80, 90, 100 жыл толған арнаулы даталар да өтер. Өйткені өмір арбаның дөңгелегі іспетті, бір орында тұрмайды. Бірақ осы соғыстан зардап шеккен әр халықтың ұрпақтары оны мәңгіге ұмыта алмайды. Бұл Жеңіс – аталардың қанымен келген қасиетті күн, фашизмге мәңгі тойтарыс берілген күн!
Жұмабай ДОСПАНОВ,
әскери тарихшы, жазушы
