Бүгінде қоғамымызда зайырлылық қағидаты мен ұлттық дәстүрлердің өзара сабақтастығы туралы жиі қозғалады. Әсіресе жаһандану үдерісінің күшеюі жағдайында ұлттық құндылықтарды сақтау мен еліміздің демократиялық негіздерін нығайту ерекше маңызды.
Осы тұрғыда «зайырлылық» ұғымы мен «дәстүрлі таным» түсінігінің ара-қатынасын терең пайымдау – өзекті мәселе.
Зайырлылық – бұл дін мен мемлекеттің ара-жігін ажыратуға негізделетін, әрбір азаматтың ар-ождан және сенім бостандығын қамтамасыз ететін құқықтық-демократиялық қағидат.
Ол мемлекет басқаруында діни нормалардың үстем болуына жол бермейді және барлық діни конфессия өкілдеріне тең мүмкіндік қарастырады. Зайырлы мемлекетте дін – жеке тұлғаның ішкі сенімі мен құндылығы ретінде қарастырылады.
Қазақстан Республикасының Конституциясында мемлекет пен діннің бөлінгені, барлық діндердің тең құқылы екені айқын көрсетілген. Бұл біздің мемлекетіміздің құқықтық, зайырлы және әлеуметтік сипатын нақтылай түседі.
Айта кету керек, зайырлылық – дінсіздік емес. Ол – дінге бейтараптық, төзімділік және әркімнің сенім еркіндігіне құрметпен қарау. Мемлекет дін істеріне араласпайды, алайда діни сенім бостандығы мен қоғамдық қауіпсіздік арасындағы теңгерімді сақтайды.
Ал дәстүрлі таным – бұл халқымыздың ғасырлар бойы қалыптасқан рухани-мәдени дүниетанымы мен өмір сүру салтының жиынтығы. Қазақ халқының таным жүйесі Тәңірлік дүниетанымнан бастау алып, кейін ислам дінінің гуманистік құндылықтарымен сабақтасты.
Сонымен бірге, әдет-ғұрып, салт-дәстүр, фольклор, шежіре мен мақал-мәтелдер арқылы ұрпақтан-ұрпаққа беріліп келе жатқан рухани мұра дәстүрлі танымның іргетасы ретінде қарастырылады.
Халқымыздың «Арым – жанымның садақасы», «Құдайсыз қурай да сынбайды», «Бір құдайға сыйынып, бір жаратқанға табынып» деген қанатты сөздері ұлттық болмысымыздың дінмен, сеніммен тығыз байланысты болғанын көрсетеді. Бұл – дәстүрлі танымның дінге ғана емес, адамгершілік пен әлеуметтік үйлесімге де негізделгенін айғақтайды.
Кейбір пікірлерде зайырлылық пен дәстүрлі таным бір-біріне қарсы ұғым ретінде қарастырылады. Бұл – қате түсінік. Іс жүзінде, бұл екі жүйе бір-бірін толықтырып, үйлесім таба алады.
Зайырлылық – құқықтық жүйе мен мемлекеттік басқару тетігінің негізі болса, дәстүрлі таным – халықтың рухани иммунитетін қалыптастыратын терең құндылықтар жүйесі. Осы екі бағытты қатар дамыту арқылы ұлттық бірегейлік пен қоғамдық тұрақтылықты қамтамасыз етуге болады.
Қазақстанның зайырлы мемлекет ретіндегі ұстанымы – ұлттың діннен алшақтауы емес, керісінше діннің шынайы рухани негіздерін сақтап, радикалды бағыттардың алдын алуға бағытталған тұғыр. Бұл ретте дәстүрлі таным үлкен рөл атқарады. Ол – діни сауаттылықтың, мәдени төзімділіктің, ұлттық тәрбиенің қайнар көзі.
Қазіргі таңда интернет пен әлеуметтік желілер арқылы түрлі радикалды ағымдар жастардың санасына кері ықпал етуде. Осындай жағдайда дәстүрлі рухани иммунитеттің маңызы арта түседі. Ата-бабаларымыз ұстанған орта жол – сабырлылық пен ізгілікке негізделген ислам қағидалары – зайырлы ұстаныммен толық үндес. Ұлттық дәстүр арқылы дінді дұрыс түсіндіру – бүгінгі қоғамның рухани қауіпсіздігінің кепілі.
Білім беру, мәдениет және ақпарат салаларында зайырлылық пен дәстүрлі танымды қатар насихаттау – уақыт талабы. Мәселен, мектеп бағдарламаларына Абай, Шәкәрім, Ыбырай еңбектерін кеңінен енгізу арқылы жастардың діни-рухани және адамгершілік танымын қалыптастыру – маңызды міндет.
Қорытындылай келе, зайырлылық – бұл тек мемлекеттік басқару үлгісі ғана емес, ол – әрбір азаматтың ар-ождан бостандығының кепілі. Ал дәстүрлі таным – осы бостандықтың мазмұнын тереңдететін, ұлттық рухты нығайтатын тұғырлы негіз. Екеуінің үйлесімі – Тәуелсіз Қазақстанның рухани кемелденуінің басты бағдары.
Мұхтар Шарапиденұлы Ізғалиев -
Атырау облысы Дін істері басқармасының бөлім басшысы
